Rok 2021 został uchwalony przez Sejm RP Rokiem Lema. O programie wydarzeń jubileuszowych opowiada Szymon Kloska, kurator programu Lem 2021.

ANNA MAZUR: Jak Stanisław Lem trafił do Krakowa? Jak wyglądało tu jego życie?
SZYMON KLOSKA: Stanisław Lem przyjechał do Krakowa w 1945 roku w ramach akcji repatriacyjnej. Miał za sobą szczęśliwe dzieciństwo we Lwowie i koszmar II wojny światowej, którą cudem udało mu się przetrwać. Zamieszkał wówczas wraz z rodziną przy ulicy Śląskiej. Jego drugie mieszkanie mieściło się przy ulicy Bonerowskiej – stamtąd już wraz z żoną Barbarą przeniósł się do domu jednorodzinnego na Klinach Borkowskich. Lem długo zwlekał z tą przeprowadzką i zdecydował się na nią dopiero po zakupie samochodu. Wsiadał zatem do swojego AWZ P70, a później kolejno: Wartburga 1000, Fiata 1800, Polskiego Fiata 125p i Mercedesa W126 (tak, Lem był pasjonatem motoryzacji!), by dojechać do centrum, a tam już zwykle pieszo krążył między redakcjami „Tygodnika Powszechnego” i „Przekroju”, Wydawnictwem Literackim, Związkiem Literatów Polskich a Hotelem Cracovia. Oczywiście sporo pisał – w Krakowie powstała większość jego tekstów.

Kraków jest kojarzony z wieloma uznanymi (również na świecie) autorami. Jednak to Stanisław Lem zostanie patronem edukacyjnego Centrum Literatury i Języka Polskiego, którego otwarcie planowane jest na 2024 rok. Dlaczego wybór padł właśnie na Lema?
Ja odwróciłbym to pytanie: „Dlaczego dopiero teraz?”. Rzeczywiście jest tak, że Kraków jest kojarzony z całą masą autorów, przede wszystkim z naszą parą noblistów – mamy Festiwal Miłosza, Nagrodę im. Wisławy Szymborskiej, fundację jej imienia, a niebawem poświęconą poetce stałą wystawę w Pałacu Potockich. Natomiast Stanisław Lem jest pisarzem ikoną, najczęściej tłumaczonym polskim twórcą, który również dziś jest chętnie czytany i żywo odbierany, o czym świadczą liczne adaptacje teatralne jego książek czy ich nowe przekłady. Wydaje mi się, że to jest dość oczywiste, że Kraków postanowił zaopiekować się dziedzictwem Lema. Spotkanie z jego twórczością jest świetną okazją do rozmowy, która może nas zaprowadzić w bardzo aktualne dziś rejony, jak inżynieria procesów technologicznych, bioinżynieria czy kwestie związane z kryzysem klimatycznym. To są rzeczy, które przestały być domeną zainteresowania ekspertów i stały się podstawą naszego codziennego namysłu – szeroko rozumiana humanistyka, w tym literatura, próbuje te wszystkie tematy przepracowywać, jakoś się do nich ustosunkować. Dlatego Lem jest idealnym kandydatem na patrona centrum.

Czy powstanie takiego centrum odświeży wizerunek Krakowa?
Lem popularyzował estetykę retrofuturystyczną: w Cyberiadzie czy Bajkach robotów rozgrywają się przygody sympatycznych maszyn w jakiejś odległej przyszłości, ale to wszystko jest opowiedziane sienkiewiczowską polszczyzną. Pisarz w swojej twórczości wielokrotnie łączył wizję futurologiczną z czymś, co jest archaiczne. Natomiast Kraków jest z jednej strony kojarzony z historią i tradycją, które uosabiają Wawel czy kościół Mariacki na Rynku Głównym, z drugiej strony – z szeroko pojętym biznesem IT i dużą ilością start-upów. Zresztą swoją siedzibę ma tu grupa twórców gry Niezwyciężony na podstawie powieści Lema. W Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem” znajdziemy wystawę poświęconą językowi i komunikacji, zostanie tam przeniesiony cały program Krakowa Miasta Literatury UNESCO, ale też w obrębie tej przestrzeni połączymy refleksję humanistyczną z namysłem nad naszą przyszłością, zaprosimy do codziennej pracy różnych naukowców. To będzie taka supernowa na mapie Krakowa, która zbuduje zupełnie nową siatkę skojarzeń.

Jakie wydarzenia odbędą się w ramach Roku Lema w Krakowie?
Wydarzenia, organizowane przez KBF, ale też przez licznych partnerów, już się odbywają w formie online – zapraszam na platformę PLAY KRAKÓW, gdzie te materiały są zbierane na specjalnym kanale. One oczywiście będą przez cały rok przyrastać, jak niekończący się serial. W Pałacu Potockich planujemy organizację licznych spotkań, szczególnie o charakterze edukacyjnym, ale powrócimy też do tekstów Lema, by spróbować odczytać je na nowo. Do rozmowy zaprosimy najsłynniejszych lemologów, ale też badaczy mniej znanych podczas cyklu Crème de la Lem, w którym w ramach Szkoły Czytania pochylimy się nad tekstami pisarza i zastanowimy się, co one dla nas znaczą współcześnie. Na tych spotkaniach nie zabraknie tytułów, o których rzadziej się mówi, jak Maska, Fiasko, Powrót z gwiazd, ale też Pamiętnik znaleziony w wannie czy wznowiona w zeszłym roku Summa technologiae.
Natomiast kulminacją wydarzeń jubileuszowych będą wrześniowe Urodziny Lema w Centrum Kongresowym ICE Kraków. Odbędą się wówczas Festiwal Bomba Megabitowa, Kongres Futurologiczny, konferencja międzynarodowa zatytułowana Filozoficzny Lem. W ciągu roku będzie też cała masa innych wydarzeń, łącznie z dużą wystawą plenerową na Plantach, za którą jako kurator będzie odpowiedzialny Przemek Dębowski, autor okładek do nowych wydań książek Stanisława Lema. I oczywiście kluczowe będą wydawnictwa, w tym nowa edycja Bajek robotów z ilustracjami właśnie Przemka Dębowskiego, biografia pisarza autorstwa Agnieszki Gajewskiej i książka o Lemie w PRL-u Wojciecha Orlińskiego. Ukażą się też pozycje dla najmłodszych czytelników i komiks Podróż 7 Jona J. Mutha na podstawie jednego z opowiadań z Dzienników gwiazdowych. Wszystkie informacje o wydarzeniach zbieramy na stronach Roku Lema i Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem”.

„Widziałem przyszłość” – to hasło Roku Lema. A co czeka nas po jego zakończeniu? Wiemy bowiem, że nie zabraknie w Krakowie wydarzeń związanych z pisarzem…
Zainteresowanie Stanisławem Lemem jest tak potężne, że wszystkich pomysłów na Rok Lema z pewnością nie uda się realizować i skonsumować w ciągu dwunastu miesięcy. Poświęcone mu wydarzenia po prostu się dzieją – niezależnie od rocznic – bo cieszą się dużym zainteresowaniem czytelników. Natomiast jestem przekonany, że w Krakowie będzie jeszcze intensywniej, ponieważ naszym brzegiem, który już widzimy z bocianiego gniazda, jest Planeta Lem.

Tekst został opublikowany w kwartalniku „Kraków Culture” 1/2021.